KA PA

I boral ni kha chuan e ka la naupang em em a, kum 9 chauh ka la ni a engang a nasa in nge i awm loh hi kan chhungkua hian a tawrh ang tih rêng rêng ka ngaihtuah phak lova, engtik ah nge pa neihloh hrehawmna hi ka tawrh ve ang tih rêng rêng pawh ka la dâwn phak hek lo. Ka u hmeichhia te pahnih pawh hian khatihlai khan engmah anla hrethiam in ka ring lo, kan la tê hlawm em a ni.

I damloh ni a hnathawk lova khumbeta mut i hreh zia ṭawngkam te kha chu ka u hian ala hre vuai vuaia ala sawi fo reng a sin. Ka u chuan a hriat chhun chhun min hrilh ṭhin, “Khumlaizawla thih hi chu ka va hreh em!” i tih kha alo hriaa, mahse keini i fa te tan hian asin hrehawm. Enkawlna tur che sum kan neih khawp lova Pathian chakna ringa tuar tlang i tum avangin i damlo rum thawm pawh ka hre ngailo. Damdawi in ah i hreh chung chung an hruai chhoh lai che khan keini unau chu tui takin in ah kan lo mu a. Zan dar 12:00 a pelh hnu ah ka nite in tui taka ka mu lai min rawn sawi harh in, ṭap chunga “Mate, tho rawh, i pa a awm ta lo” a rawn tih lai te kha  ka beng ah hian a cham reng ṭhin a sin.

Khatih lai khan kei naupang mai khan engmah chinchang ka la hrethiam ve lova, nidang ang bawkin naktuk ah chuan ilo harh leh maiang tih rinna ka la nei reng a. I nau, kapa Duhzuala'n i ruang rawn zawn chunga “Ka u, i tello chuan i unau te hi engtin nge kan khawsak theih ang, ka u min ngaihtuah lovem ni” ti a ṭap chunga hma a rawn hruai kha ka la hria a, ka mitthla chang apiang hian ka mittui ala tla ṭhin asin. Nangmah ngai em em tu, i nau, kapa Duhzuala pawh khan kum 1998 khan min boral san ve leh bawk a sin. Vanneihna zawng zawng hi i herliampui ta em ni tih mai turin i awmloh ni aṭang khan harsatna in kan chhungkua a belhchhah zel a ni.

Ka pa, i tlangval lai, i lehkha zir laia i awmna ṭhin ka pu khan a ngai thei lutuk che a min hmuh apiang hian a hrechhuak ṭhin che sin. Putar tawh tak nimah sela a mittui tling te hi ka hmu ṭhin a, kan inhmuh chuan “I pa kha chu ka va ngai ṭhin em, ṭah chhuah leh theih nisela chu engtiklai pawhin ka ṭap hreh reng reng lo” ala ti ve ngat ngat a ni. Min hmuh chuan a ngai thei lutuk che a hmuh reng pawh ka duh loh phah ṭhin a sin.

I boral tuk zan khan ka nute-i te chhuatah kan unau in kan mu khawm a, ka nutei ṭhiannu chuan “Anva lainat awm tak em, u Ropuia boral hma lutuk hi chu âw.., vawiin khan an naupang ber hi a ṭhian te nen an inhaua 'Pa pawh i nei tawhlo' an ti a, ani lah chuan a hrethiam silo” a tih ka hriat chuan ka nau chu ka khawngaih em em a, rizai hnuai ah ka ṭap zawih zawih a ni. Chu aia nasa chuan keipawhin ka la tuar chho ang tih rêng ka la dâwn phak chuang lo.

Ka pa, i awmloh ni aṭang khan e kan in sak ṭhat i tum kha kan chhunzawm thei ta lova, ṭhenawm ten in ṭha pui pui an din lai pawhin dap in mawih tawh leh a chung rangva tuiek nasa em em hnuai ah khan rei tak kan khawsa a, hmanni deuh lawk khan ka pate a te chuan an sa ṭha thei ve chauh a ni. Min chawmtu ber i awmloh tak ah khan ka nu in a rem chang chang hna thawk in min enkawl ve lawp lawp a, chhungkua kan lo rual deuh avangin kan ei a lo hautak si a i unau i hmangaih em em (ka patea te leh ka nite-i) te nen khan inkhat ah kan khawsa reng thei ta lova, ka nu chuan a pa (ka pu) te hnenah kan unauza in min hruai phei a. Tichuan ka pu te pawh chuan keini unau rual tak chu min chawm reng thei ta bik silo, ka nu hovin in hrang kan luah ve leh ta a ni.

Ka nu in eizawnna mumal a neihloh avangin keini unau mamawh ngah chho zel pawh in khat ah kan awm ho reng thei chuang lova. Ka u te pahnih chuan kan chhungte eirawngbawl turin in hrangah ve ve min awm bo san leh a, kei leh ka nau te pahnih  chu kan la pang em avangin ka nu kiang ah kan awm a. Ka pa, i boral hnu kum khat lek aṭang khan kan chhungkua pawh in khat ah vawiin ni thleng hian kan khawsa tawh lo a sin.

I nau ka pate-a te chhungkua pawh an rethei em em a, ka patea pakhatin natna benvawn a nei bawk nen pakhat ala naupang ve bawk si a. Nangmah ka ngai em em che a, i kut ah khan kan chhungkaw lo innghah zia hi ka hre zual deuh deuh ṭhin. La dam la chu tun dinhmun aia sang ah hian kan chhungkua pawh i hlangkai tawh ngei ang tih ka ring tlat ṭhin a ni.

Kum 13 vel ka han nih chhoh chuan thil chinchang ka hre chho ve a, ka ngaih che a zuala chumi avang chuan ka pate-a te in ah kir leh in engemaw chen ka awmpui ve a ni. I awm tawhlohna in chu a reh em em a, a pa li chauh kan khawsa a ni. Ka patea naupang ber in chanchinbu sem pahin college a kala, ka nitei dawr nghakin a inhlawh a, ka pa Nghaka ruh natna a neih avangin a che hlei thei lova a fanu kum 5 mi nen kan pali chuan kan khawsa a ni. Ka nite-i dawr nghah leh ka patea chanchinbu sem hlawh chauh chu kan ei a lo ni a, an hah em em a anla naupanga mahse chhawktu an nei si lo. Ka pa i awmlo hi kan va rethei ṭhin em. Ka nu chuan ka nau te pahnih chu a enkawla, ka pu (ka nu pa) te an khawsa thei deuh zawka, tlem tlem a an puih ve avangin ka patea te ang em chuan ka nu chu a retheih lo. Mahse a hnu zel ah ka nau te lo lian chho in ka nu pawh an ti hautaka lehkha pawh an zir zawm thei ta lo a ni. Kei erawh chu neilo chung chungin remchanna alo awm zela ka la bei ve ṭang ṭang a, ka hriatloh laia Pathianin min hruai vang liau liau a ni. Shillong-a i Bible zir te kha ka hre reng a, Pathian thu ah tuina min pe ṭhin a sin. I lehkha zir laia i beih nasat zia ka hriat tlem tê hi in thunun nan ka hmang ve fo ṭhin.

Ka pa, ka patea te in a ka awmlai khan ka va ngai ṭhin che em. Pawl 6-8 ka zir lai a ni a, ka nitei kan eizawngtu ber chuan pasal neih châklo hle mahse atana nawmsak zawkna tur a nih avangin ka patea te chuan an neih tir lo thei ta lo a, sum kan mamawh lah a zual telh telh a. Kan chawhmeh tui ber pawh dal a ni maia, chupawh a kanna tur tel leh aiêng kan neilo fo a ni. Ka patea'n huana a feh changa tumbu a rawn hawn te hian kan hlim ve thei lutuk a ni, a nawmsam loh deuh chuan Nu Hming-i te hnena bat hi a ngai ṭhin a. Kan bat zin em avangin hmusit taka minlo hauh ṭhin te kha ava na ṭhin em. Rethei leh hausa inkar hlat zia te hi tun hnu te thlengin ka ngaihtuah kir foa ka hre zual deuh deuh ṭhin.

Kum tluana ka hna ber chu, zing ah rawng bawl leh hmun tih fel a ni a, tlai ah sikul ban ah rawng ka bawl leh a, tui kang ka nghah a ngai fova, thawmhnaw ka suk alo ngai bawk a, in chhung enkawl tur keimah lo an awm si lo, ka zirlai pawh ka zir mumal lova ka ti chhe em em a, ka patea te hnen atang chuan pawl 8 pawh ka zir zo ta lo a ni. Ṭhiante in a ka len chang te hian an aieng leh tel te ka dil ṭhin a, lui kal changin kawlbahra zik no te leh chawhmeh chi ang hi chu ka hawn zela chu chu kan hmeh ve fo ṭhin a ni.

Ka u pawhin a ngai lutuk che a, a buailoh karah min rawn tlawh ṭhin a. A lo lên chang apiangin buh ka ṭhap khawl tir ṭhin a, alo lên loh phei chuan thiam leh thiamlo in ka ṭhap ve lawp lawp ṭhin a ni. Tlai khat buhfai kan nei lova chaw kan nghei tawp mai te kha ka ngaihtuah chang hian ka mittui ala tla fo ṭhin. Ka pa, hetiang hian i unau te leh ka nu leh i fate hi kan rethei dawn a ni tih hria la chu i natna kha i tuar chhuah theih hial ka ring ṭhin....

Ka pa, mistiri bungrua ka hmuh te hian i hnathawh lai min ti hre chhuak a ka hnuk a ulh fo ṭhin. Ka pu (ka nu pa tawngtamlo tak) te hnen lamah ka nu in min dah leh ta a, pi hrawn enkawlna hnuai ah ka pi fa te nen chuan lehkha kan zir a, a inthlahrunawm chang a awm leh ṭhin. Pawl 8 ka zir nawn leh laiin i boral ni champha August ni 24 ah tumah hrilhlo in sikul ka tlanbo a, i damlaia lo kan neihna ṭhin, Rangvamual mawng(Sairang road) ah khan ke in ka zuk kal vang vang a. Feh kawng kan kalna zawng zawng kha ka chhui leh a. Kum 6/7 vel lek ka nih laia thing tuai min put haw tirna kawng tekha alo hnim tawh em em a. Theihai min perh thlak sakna hmun te kha ka thlir reng a. Kan lo hlui ka zuk thlen chuan thing lian pui pui leh hnim alo ṭo khat vek tawh a, mahse ka ngaih em che vangin min hruaina ṭhin ka la hriat theih chhun apiang kha chu pik hle mahse ka tawn zel a.

Ka pa, tlai thim thet thet a lui mawnga min hruaia ka huaisen nge huaisen lo mi fiahna hmun, “Helai ah hian lo awm la saw lai kawrh ah sawn rawtuai ka va khawrh lawk anga, lokal sawn miah suh aw” ti a i kalbona lai kha ka thlen chuan e, ka ṭap zawih zawih a sin, i aw reng reng hriat tur a awm tawh silo. Kan feh hawng ke kan silna hmun te, theihmu leh theihai kan lawhna hmun te,  ka pa Duhzualan min fiama ipte pui ak a ka tlankual lawp lawp na hmun te ka mitthla ah a lo langa, min ti hlima ka mittui a tla bawk a. Ka kiang ah in la awm ve ni te hian ka mitthla a, hemi mi ni hi chuan i boral ni a ṭah nachang hre ve lo kha ka va ṭap nasa em.

Ka pa, manganna te, harsatna te, kawng zawhlam tur hriatloh chang te, thu thluk harsa ka kova a innghah changte hian ka va ngai ṭhin che em. I fapa hi min hrechiang tu ber i ni dawn si a. Rawn tur mumal neilo in keima thu in thil ka ti ve mawp mawp a, zawhsual leh dai sual pawh ka nei nual a ni, ka rilru a mangan tak tak lai chuan “Ka pa, engtinnge ni ang” ti a rawn tur hi awm ve se ka ti em em ṭhin.

I boral zana engmah hrethiamlo kha ka lo sei lian ve a, thil awmzia ka hriat chin aṭang chuan mi sûn tawhloh hnu ah che rei tak ka sûn che a ni. Nangmah ngaia lungchhiaa sûn reng che pawh hi ṭha i ti lovang tih ka ring, nimahsela he khawvel hringnuna harsatna kan tawn chhoh mek te hian pa nei lo kan nih zia hriat chhuah loh theihloh chang a rawn thlen leh fo ṭhin. Chutiang hunah chuan innghahna tur i awm silo, thurawn pawh hmu lemlo in kalngaihna hrelo chung si in vawi tam tak chu mi hnung ah nawr kal in ka lo awm ve zel a, chutiang hun ah chuan Shillong-a pukchawpa a chanchin ilo zir Isua khan minlo hruai reng ṭhin ni hian ka hre ṭhin.

Ka pa,  kan zinga i awm tak loh avang hian lunglen te lo tuar tawh ṭhin mah ila Isua hmangaihna te, a ṭhatna te, a hausakna te hriatthiamna thuk tak min neih tir a, i aiawh tura Isua hnena ṭawngṭaia dilna kawng vawi tam tak a lo in hawng ṭhin a. Rethei leh pa neilo dang te khawngaihna thinlungah alo piang ta zawk a, i boral hi ka tan chuan malsawmna ropui tak ah LALPAN a chantir ta zawk a ni. Pathian kaihhruaina a zar ah zirna ah pawh ka hlawhtling chho ve zel a, heng zawng zawng te hi min hriatpui ve ṭhin la chu Pathian hnen ah lawm thu min sawi pui ve mawlh mawl hian ka ring ṭhin.

Chatuan ram mawi ah chuan chhungkaw kimin kan intawk khawm leh ṭheuh dawnnia, mangṭha le ka pa.